آیه
مَّا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ
ترجمه
(انسان) هیچ سخنى به زبان نمى آورد، مگر آنكه در كنارش (فرشته اى) نگهبان حاضر و آماده (ثبت) است.
نکته‌ها
تعبیر «قعید» كنایه از آن است كه دو فرشته همواره با انسانند و در كمین او نشسته اند، نه آنكه دو فرشته در سمت راست و چپ انسان نشسته باشند.
«رقیب» به معناى مراقب و ناظر، «عتید» به معناى آماده به خدمت، «سكرة» حالتى است كه هوش و عقل از انسان زایل شود و «تحید» به معناى عدول و فرار كردن است.
وحشت و اضطراب انسان در هنگام مرگ به قدرى است كه قرآن از آن به «سكرة الموت» تعبیر نموده است، چنانكه در قیامت نیز، هول دادگاه الهى، انسان را دچار چنان حالتى مى سازد كه به تعبیر قرآن: «تَرى النّاس سُكارى »(19) مردم را همچون افراد مست، عقل پریده و بى اراده مى بینى.
در میان اعضاى بدن، زیر نظر بودن زبان مطرح شده است، شاید به خاطر آن كه عمل زبان، از همه ى اعضا بیشتر، آسان تر، عمومى تر، عمیق تر، دائمى تر و پر حادثه تر است.
توجّه به زیر نظر بودن انسان و ثبت كلیه اعمال او و توجّه به لحظه مرگ و حضور در قیامت، هشدارى بزرگ و زمینه ساز تقواى الهى است.
توجّه به تعدّد ناظران و شاهدان، در نحوه ى عملكرد انسان مؤثّر است و هر چه شاهد و ناظر بیشتر باشد، انگیزه براى كار نیك و دورى از گناه بیشتر مى شود. «عن الیمین… عن الشّمال… رقیب عتید»
19) حج، 2.
پیام‌ها
1- با این كه خداوند متعال، خود شاهد بر اعمال و افكار انسان است، امّا تشكیلات الهى حساب و كتاب دارد و فرشتگانى دائماً مشغول ثبت اعمال هستند. «اذ یتلقّى المتلقّیان»
2- میان فرشتگان، تقسیم كار وجود دارد. (بر اساس روایات، فرشته یمین كارهاى خیر را مى نویسد و فرشته شمال، كارهاى بد و شرّ را.(20)) «المتلقیان عن الیمین و عن الشّمال قعید»
3- انسان، نه فقط در برابر كردار، بلكه در برابر گفتار خود مسئول است و مورد محاسبه قرار مى گیرد. «ما یلفظ من قول»
4- نظارتى داراى اعتبار و ارزش است كه همه چیز را به طور كامل زیر نظر داشته باشد. «عن الیمین… عن الشمال… رقیب عتید»
5 – انسان در لحظه مرگ، حالت عادّى خود را از دست مى دهد. «سكرة الموت»
6- سكرات مرگ براى همه حتمى است. «سكرة الموت بالحق»
7- گریز از مرگ، ویژگى طبیعى انسان است. «كنت منه تحید»
20) تفسیر نورالثقلین.
