آیه
إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُواْ فِى قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ فَأَنزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَى وَكَانُواْ أَحَقَّ بِهَا وَأَهْلَهَا وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِ ّ شَىْ ءٍ عَلِيماً
ترجمه
آنگاه كه كافران، تعصّب (آن هم) تعصّب جاهلیّت را (نسبت به شما) در قلب هاى خود جا داده بودند. پس خداوند آرامش خود را بر پیامبرش و بر مؤمنان نازل كرد (و آنان براى صلح آماده شدند) و خداوند آنان را به حقیقت تقوا ملزم ساخت كه به آن سزاوارتر و اهل آن بودند و خداوند به همه چیز آگاه است.
نکته‌ها
«حمیّت» به معناى گرمى و داغى است و به خشم و تعصّب شدید نیز اطلاق مى شود. تعصّب اگر بر اساس جهالت باشد، نكوهیده ولى اگر بر اساس غیرت دینى و پافشارى بر حق و منطق باشد نیكوست.
در ماجراى صلح حدیبیّه، حضرت على علیه السلام به فرمان پیامبرصلى الله علیه وآله صلح نامه را با «بسم اللّه الرحمن الرحیم» آغاز كردند، مشركان گفتند كه ما قبول نداریم و حضرت، آن را به «بسمك الّلهم» تغییر دادند، سپس مشركان از كلمه «رسول اللّه» ایراد گرفتند كه باید حذف شود. بار دیگر پیامبرصلى الله علیه وآله این تغییر را با آرامش پذیرفت و لقب «رسول اللّه» را حذف كردند، این نمونه حمیّت مشركان و نزول سكینه بر پیامبر و یارانش بود.
اسلام، با فرهنگ جاهلیّت به هر نوعى كه باشد مبارزه مى كند؛ «ظنّ الجاهلیّة»(25)، «تبرّج الجاهلیّة»(26) و «حمیّة الجاهلیّة»
دل انسان، هم مركز ارتباط با خدا و رشد فضایل است و هم بستر گسترش مفاسد:
رشد معنوى: «تطمئنّ قلوبهم بذكر اللّه»(27)، «أنزل السّكینة فى قلوب المؤمنین»(28) و «فالّف بین قلوبكم»(29)
گسترش منفى: «سنلقى فى قلوب الّذین كفروا الرُعب»(30)، «یطبع اللّه على قلوب الكافرین»(31) و «اشمأزّت قلوب الّذین لا یؤمنون»(32)
در حدیث مى خوانیم كه مراد از «كلمة التقوى» ایمان است.(33)
25) آل عمران، 154.
26) احزاب، 33.
27) رعد، 28.
28) فتح، 4.
29) آل عمران، 103.
30) آل عمران، 151.
31) اعراف، 101.
32) زمر، 45.
33) تفسیر نورالثقلین.
پیام‌ها
1- تعصّب جاهلیّت، عامل بستن راه مسجد بر مؤمنان است. «صدّوكم عن المسجد الحرام… فى قلوبهم الحمیّة»
2- آنچه انسان را در برابر تعصّب هاى جاهلى حفظ مى كند، سكینه و آرامش است. «حمیّة الجاهلیّة… فانزل اللّه سكینته»
3- مفاسد اخلاقى، در بستر كفر رشد و نمو مى كند و ایمان به خدا مانع رشد غرایز منفى است. «الّذین كفروا فى قلوبهم الحمیة…»
4- تعصّب و ایستادگى، اگر همراه با استدلال و منطق باشد، ارزش دارد، آنچه مورد انتقاد است، خشم و تعصّب برخاسته از جاهلیّت است. «حمیة الجاهلیة»
5 – درمقابل رفتار جاهلانه نباید مقابله به مثل كرد. «حمیةالجاهلیة… فانزل اللّه سكینته»
6- خداوند مؤمنان را در برابر كینه ها و تعصّب ها، تنها نمى گذارد. «الحمیة الجاهلیة… فانزل اللّه سكینته»
7- آرامش و سكینه را با مال و مقام و تعداد نفرات، نمى توان تحصیل كرد، بلكه هدیه الهى است. «فانزل اللّه سكینته»
8 – همین كه خدا و رسول، صلح را در حدیبیّه از هجوم و جهاد بهتر دانستند، مؤمنان باید به آن ملتزم و پایبند باشند. «الزمهم كلمة التّقوى»
9- تقوایى ارزش دارد كه دائمى باشد نه موسمى. «الزمهم كلمة التّقوى»
10- براى دریافت الطاف الهى، باید اهلیّت و لیاقت توسط خود افراد بوجود آید. «كانوا أحق بها و أهلها»
11- انتخاب ها و اولویّت ها، با شعار و توقع نیست، بلكه باید آگاهانه و عالمانه باشد. «كان اللّه بكل شى ء علیما»
