آیه
وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّآنِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دَآئِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَآءَتْ مَصِيراً
ترجمه
و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه به خداوند گمان بد دارند، (و مى گویند خداوند پیامبرش را یارى نخواهد كرد،) عذاب كند، بدى بر آنها احاطه كرده است، خداوند بر آنان غضب كرده و از رحمت خود دورشان ساخته و برایشان جهنّم را آماده كرده است كه بد سرانجامى است.
نکته‌ها
«دائرة السوء» به معناى حادثه ى تلخ و فراگیر است.(11)
پس از بیان الطاف چهارگانه خداوند بر پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله و همچنین بر مؤمنان در آیات قبل، در این آیه، چند تهدید براى منافقان و مشركان بیان شده است.
در این آیه، نام منافق قبل از مشرك آمده، گویا نفاق از شرك و منافق از مشرك بدتر است.
ممكن است مراد از عذاب منافقان و مشركان، عذاب آخرت نباشد، بلكه عذاب و تنگناهاى خط نفاق و شرك باشد كه پس از صلح حدیبیّه و فتح مكّه گریبانگیر آنان مى شود.
در حدیث مى خوانیم: خداوند هیچ بنده اى را پس از توبه و استغفار، عذاب نمى كند مگر به خاطر سوء ظنّ به خدا و امیدوار نبودن به او. آنگاه امام این آیه را تلاوت فرمودند.(12)
عبارتِ «للّه جنود السّموات و الارض» یكبار براى لطف به مؤمنان در آیه 4 آمد و یكبار نیز در این آیه براى قهر و عذاب آمده است.
امّا آنجا كه خداوند لشكریانى براى خیر رسانى به مؤمنان مى فرستد، خود را با كلمه «علیما حكیما» توصیف فرموده، ولى آنجا كه لشكریان را براى قهر و عذاب مى فرستد، خود را با «عزیزاً حكیما» ستوده است، و این به خاطر آن است كه به مؤمنان بگوید: تمام كارهاى شما را مى دانم و به مخالفان بگوید: سر و كار شما با قدرتى شكست ناپذیر است. ولى در هر دو حال، كار ما حكیمانه است نه از روى انتقام و كینه و عقده و امثال آن.
11) مفردات راغب.
12) بحار، ج 67، ص 399.
پیام‌ها
1- تشویق خوبان و تهدید منحرفان، در كنار هم لازم است. «لیدخل المؤمنین… و یعذّب المنافقین…»
2- ممكن است حادثه اى براى عدّه اى مفید و براى دیگران عذاب باشد. فتح مبین براى مؤمنان لطف الهى و براى دیگران عذاب بود. «لیغفر… لیدخل… یعذب»
3- زنان، در كسب فضایل یا رذایل، مانند مردانند. «المؤمنین و المؤمنات… المنافقین و المنافقات و المشركین و المشركات»
4- سوء ظنّ به خدا، كار منافقان و مشركان است وگرنه مؤمنان، امید و عشق و توكّل به خدا دارند. «الظانین باللّه ظنّ السوء»
5 – منافقان و مشركان، در شیطنت و انحراف، همفكر و همراه یكدیگرند. «الظانین باللّه ظنّ السّوء»
6- مؤمن به خاطر ایمانش، در سكینه و آرامش است، ولى مشرك و منافق به دلیل انحراف و سوء ظنّ به خدا، گرفتار اضطراب و ناآرامى هستند. «دائرة السوء»
7- منافق و مشرك، در دنیا و آخرت از رحمت الهى به دور هستند. «غضب اللّه علیهم و لعنهم و اعدّ لهم جهنّم و ساءت مصیراً»
8 – خداوند، كار خود را از طریق اسباب و علل انجام مى دهد. «للّه جنود…»
9- خداوند هم براى لطف به مؤمنان لشكریان فراوان دارد و هم براى نزول قهر بر غضب شدگان. «للّه جنود…»
10- مانور قدرت الهى، براى ایجاد تقوا و عشق، كارساز است. «للّه جنود السموات و الارض»
